مقدمه

اهمیت تاثیر اقلیم بر معماری،انجام مطالعات و پژوهش های جامعی را در این زمینه ایجاب می‌کند.بویژه در کشور ما که تنوع شرایط اقلیمی در آن کاملا مشهود است.انجام تحقیقات گسترده در این زمینه امری اجتناب ناپذیر است. بطورکلی،این پژوهش ها به دو صورت نظری وعملی انجام می‌گیرد.دروجه اول،مباحث نظری مربوط به اقلیم و ساختمان،مورد بررسی قرارمی گیرد و در وجه دوم،با بهره جستن از آمار آب و هوایی مناطق مختلف و انجام تقسیم بندی های اقلیمی،همچنین با استفاده از نمونه های ساختمانی مناطق مختلف اقلیمی،آزمایش ها و محاسبات دقیق صورت می‌گیرد.از آنجا که ازمایش ها عملی در چار چوب وظایف موسسات تحقیاقات ساختمانی انجام می‌گیرد واین امر تنها با تخصیص بودجه وزمان کافی از سوی سازمانهای مربوطه اماکان پذیر است،

همچنین به دلیل نبود امکانات عملی جهت انجام این برنامه ها ودر دست نبودن امار واطلاعات آب وهوایی مناطق مختلف، پژوهش حاضر بیشتردر وجه اول استوار است.

معماری واقلیم، پیوندشان بیشتر به رابطه نوزاد وآغوش می‌ماند، یا نسبت هر رستنی با خاک، حریم امن وبستر بالیدن. با بستگی ای تکامل آفرین؛ الهام بخش والبته، نه محیط زا. در این معنا، آغوش، خاک واقلیم، رابط حیات وسرزندگی ونبودشان نمود میرایی است. تجربیات معماری بومی در پهنه جهان وآروین های آن در معماری ایران زمین نیز، خود گواه تاکیدی بر اندیشه ی فرم زایی ملاحظات اقلیمی در معماری است تا عاملی بر محدودیت آن یا اسارت معمار.

میزان متفاوت وترکیب گوناگون عوامل اقلیمی که خود ناشی از تفاوت موقعیت جغرافیای مناطق مختلف است، حوزه های اقلیمی متفاوتی در جان پدید آورده که هریک ویژگی های خاصی دارد. محیط زیست، شهرها وحتی بناهای مربوط به این حوزه های اقلیمی، ویژگیهای خاصی متناسب با شرایط اقلیمی خود به دست آوردند. هدف این گزارش، تعیین حوزه های مختلف اقلیمی ایران در ارتباط با معماری وارائه اطلاعاتی است که برای دست یابی به طرحهای منطقی معماری وهماهنگ با اقلیم مورد نظر است.

تقسیمات اقلیمی در ایران

اصولا در بسیاری در مناطق جهان ،اقلیم بوسیله عرض جغرافیایی و اتفاع از سطح دریا مشخص می‌شود.ایران با قرار گرفتن بین ۲۵ و ۴۰ درجه عرض جغرافیایی شمالی،در منطقه گرم قرار دارد و از نظر ارتفاع نیز، فلات مرتفعی است که مجموع سطوحی از آن که ارتفاعشان از سطح دریا کمتر از ۴۷۵متر است، درصد بسیار کمی از سطح کل کشور را تشکیل می‌دهند. با وجود اینک ایران دارای دو حوزه بزرگ آب(دریای خزر و خلیج فارس) است، بدلیل وجود رشته کوه های البرز و زاگرس و نحوه قرارگیری آنها، اثرات این دو حوزه محدود به نواحی بسیار نزدیک به آنها است و این حوزه ها، به ندرت اثری در تعدیل درجه حرارت قسمت های داخلی دارند.

بی تردید در کشوری کوهستانی مانند ایران ،هیچ گاه دو نقطه از نظر اقلیمی مانند یکدیگر نیستند.با این حال، بهترین روش برای دستیابی به پایه ای به منظور تعیین مناطق اقلیمی کشور، همان اصول کوپن است که ناگزیر باید از آن پیروی کرد.

بنابراین، تقسیمات چهار گانه ایران با توجه به عوارض جغرافیایی کشور به شرح زیر پذیرفته است.   ۱٫ اقلیم معتدل و مرطوب(سواحل جنوبی دریای خزر)   ۲٫ اقلیم سرد (کوهستان های غربی)   ۳٫ اقلیم گرم خشک(فلات مرکزی)   ۴٫ اقلیم گرم و مرطوب(سواحل جنوبی)

اقلیم معتدل و مرطوب
(سواحل دریای خزر ) با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان، از جمله مناطق معتدل محسوب می‌شود .این منطقه که به صورت نواری بین رشته کو های البرز و دریای خزر محصور شده، از جلگه های پستی تشکیل شده است که هر چه به سمت شرق پیشروی می‌کند، رطوبت و اعتدال هوای آن کاهش می‌یابد. در حقیقت، رشته کوه های البرز که حد فاصل دو آب و هوای متضاد هستند، جلگه های پست خزر را از فلات مرکزی جدا می‌کنند.

از جمله ویژگی های این اقلیم رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت آن است. دمای هوا در روزهای تابستان معمولا بین ۲۵ تا ۳۰ درجه و شب ها بین ۲۰ تا ۲۳ درجه و در زمستان معمولا بالای ۰ است. در این منطقه بارندگی بسیار زیاد و در تابستان بصورت رگبار است.

شهر های رشت، بندر انزلی، بابلسر و گرگان از جمله شهر های این منطقه اند.

شرایط اقلیمی
این منطقه از پر باران ترین و سرسبزترین مناطق اقلیمی ایران است و درتمامی فصول سال دارای بارندگی است.
باوجود عرض نسبتا کم، این کرانه از دو ناحیه تقریبا مجزا تشکیل شده است. یکی ناحیه جلگه ای است که بصورت نوار باریکی در امتداد دریا گسترش یافته و کشتزارهای وسیع و همچنین شهرهای بزرگ در این ناحیه میباشند. دوم ناحیه کوهستانی شمال جبال البرز است که پوشیده از درختان جنگلی است.

نکته قابل توجه این است که مصالح مورد استفاده و فرم ابنیه سنتی در این دو ناحیه تا حدودی با هم تفاوت دارند.

خصوصیات آب و هوایی

الف- بارندگی زیاد در تمام فصول سال.
ب- رطوبت نسبتا زیاد در تمام فصول سال.
ج- اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز.
د- پوشش وسیع نباتی.
درصد رطوبت نسبی نیز در این منطقه بسیار زیاد است و در شهرهایی مانند بندر انزلی، رشت، رامسر و بابلسر حدود ۸۰% است که بیشتر از حد آسایش انسان است. میزان رطوبت در کنار دریا بیشتر و در ارتفاعات و قسمتهای شرقی کمتر است. بدلیل وجود دریای خزر و همچنین رطوبت بسیار زیاد هوا، نوسان درجه حرارت در طی شبانه روز بسیار اندک است و از چند درجه سانتیگراد تجاوز نمی‌کند.خصوصا در مواقعی که آسمان ابری است،نوسان درجه حرارت باز هم کاهش می‌یابد.

بخاطر اینکه ابر مانند یک عایق حرارتی،در طی روز مقداری از نور و حرارت آفتاب را به فضای خارج جو منتصویر می‌کند و همچنین در طی شب باعث کاهش تابش حرارت از زمین گرم به آسمان سرد است.
وجود بارندگی و شرایط مساعد، باعث رشد سریع و انبوه گیاهان در تمامی نقاط این منطقه گردیده که این خود تاثیر بسزایی در نوع مصالح ابنیه سنتی داشته است .
جهت آسایش انسان، ویژگیهایی که این اقلیم مرطوب و پر باران ایجاب می‌کند این است که در فصول گرم، در کلیه فضاهای شهری از جریان باد و در داخل ساختمانها از کوران دو طرفه هوا باید حداکثر استفاده صورت گیرد. در طی این فصول، جریان هوا و ایجاد سایه بهترین شرایط را برای آسایش انسان فراهم می‌نماید. در فصول سرد باید جلوی باد سرد و همچنین باد توام با باران را سد نمود.نکته دیگر اینکه در کلیه فصول ساختمان را باید در مقابل بارش باران های سیل آسا ورطوبت حاصل از آن محافظت نمود.

بافت شهری
در مناطقی که در نزدیکی ساحل دریا می‌باشند و یا مقدار بارندگی زیاد است،وجود رطوبت هوا از جمله مشکلات عمده است. هوای مرطوب از هوای خشک سنگین تر است و در قسمت زیرین هوای خشک قرار میگیرد. لذا اگر فضاهای شهری محصور باشند و کوران هوا و باد در آنها جریان نداشته باشد،در سطح شهر کلیه این فضاها از هوای مرطوب انباشته خواهد شد و تنفس و فعالییت طاقت فرسا خواهد گردید. به همین دلیل باید از جریان هوا حداکثر استفاده صورت گیرد تا از ساکن شدن رطوبت بیش از حد در فضای شهری جلوگیری شود. لذا ساختمان ها در این مناطق مجزا از هم ساخته می‌شوند،با حیاطها و فضاهای باز و وسیع و حصار دور این فضاها اغلب کوتاهتر از قد انسان است. دلیل این امر همان استفاده از جریان هواست.تا از میان ساختمانها عبور کرده و هوای مرطوب و راکد را با خود به بیرون محوطه و فضای زیستی ببرد.بهره بردن از طبیعت زیبا و سرسبز نیز از دلایل دیگر تلفیق محیط مسکونی با طبیعت است.